Tại Sao Chúng Ta Không Nên Sử Dụng Gỗ Trắc Xanh (Palo Santo) Quá Nhiều?

* đây là bài viết thiên về góc nhìn cá nhân, không khẳng định bất cứ điều gì. Hãy đọc bài viết trên tinh thần thoải mái, cởi mở nhất có thể. Đồng thời, hãy sử dụng loại thảo mộc bạn cảm thấy có kết nối nhất, và khi bạn không đồng tình với quan điểm của bài viết thì có thể bỏ qua.

Đặt vấn đề và lý do vì sao

Vốn gây tiếng vang ở phương Tây trong những năm gần đây, gỗ thánh Palo Santo (cùng với cây xô thơm trắng) nay lại càng nổi bật hơn trong lĩnh vực chăm sóc bản thân. Xuất phát từ việc ngành công nghiệp chăm sóc sức khỏe đánh đồng các hoạt động chăm sóc bản thân với việc tiêu thụ sản phẩm và phụ kiện, hơn bao giờ hết, mọi người tranh thủ đổ xô đến các cửa hàng đá quý để sở hữu ngay các bộ sản phẩm, mong tìm thấy sự bình yên nội tại. Nhìn bề ngoài, cách thực hành này không khác gì các xu hướng chăm sóc sức khỏe khác – khói hương, các máy khuếch tán, v.v…, tuy nhiên, nó bắt nguồn sâu xa từ sự chiếm đoạt văn hóa, và do đó, gây tổn hại cho các cộng đồng bản địa với lịch sử thực hành trong hàng nhiều thế kỷ cũng như gây phương hại đến nơi chốn mà nghi thức này bắt nguồn.

Trước khi chúng ta tìm hiểu sâu hơn về vấn đề này, bạn có biết Palo Santo là gì và xông thanh tẩy là gì không?

Palo Santo, gỗ trắc xanh hay Bursera Graveolens, là một loài cây thiêng phổ biến ở Nam Mỹ, với sự phát triển rộng rãi nhất là ở Ecuador và Peru. Palo Santo có rất nhiều lợi ích về điều trị, nó có dược tính và khả năng chữa lành cao. Lượng dầu chất lượng cao nhất hình thành trong lõi gỗ lâu năm, được sử dụng trong các nghi lễ thiêng liêng và để chữa lành theo các nền văn hóa địa phương riêng biệt. Mùi hương quyến rũ, nồng nàn của nhựa thông là một trong những yếu tố chính góp phần gia tăng độ phổ biến của nó ở phương Tây.

Xông thanh tẩy (smudging) là một nghi lễ cổ xưa và thiêng liêng của người bản địa nhằm mục đích thanh lọc và làm sạch tâm hồn và không gian xung quanh nó (khác với làm sạch bằng khói – smoke cleansing). Để thực hiện nghi lễ này, người ta sử dụng các loại dược liệu và thực vật, chẳng hạn như cây xô thơm trắng, thuốc lá, thánh cỏ, tuyết tùng, và Palo Santo, và (thường) những thanh gỗ và thảo mộc này được bó thành một bó, sau đó được hun đốt. Sau khi bén lửa, nó tạo ra một làn khói dày mang ý nghĩa quan trọng về mặt tinh thần và năng lượng. Palo Santo trong tiếng Tây Ban Nha có nghĩa là “gậy thánh”. Những loại thảo mộc này được coi trọng trong nhiều nền văn hóa bản địa nhờ các dược tính mạnh mẽ, và nhiều pháp sư ở Nam Mỹ cũng sử dụng Palo Santo để hỗ trợ cuộc hành trình sang thế giới bên kia của một linh hồn hấp hối. Ý nghĩa của việc làm này mang tính nghiêm trang sâu sắc gắn liền với sự trang trọng của các nghi thức tôn giáo, vì vậy, một bài đăng “truyền cảm hứng” suồng sã trên Instagram sẽ mang tính khiếm nhã và thiếu tôn trọng.

Dẫu nghi thức xông thanh tẩy cũng như hương thơm của Palo Santo vô cùng quyến rũ và có sức cám dỗ, nhưng sự tôn trọng đối với loài cây này và người bản địa cần vượt lên trên nhu cầu tiêu thụ và sở hữu những thứ thiêng liêng. Các vấn đề liên quan đến việc sử dụng Palo Santo thường bắt nguồn từ:

Lý do #1: Tiêu thụ quá mức

Trong nhiều năm liền, việc khai thác quá mức Palo Santo để đáp ứng nhu cầu của phương Tây đã tạo ra những mối lo ngại sâu sắc về khả năng tái sinh của loài gỗ này. Mặc dù cây trưởng thành tương đối nhanh (50-70 năm so với thời gian hàng trăm năm của các loài khác trong thế giới thực vật), nhưng cách duy nhất để hưởng được toàn bộ lợi ích từ cây này đó là để nó chết tự nhiên, và để nó nghỉ từ 4 đến 10 năm trên đất rừng. Đây là nơi nhựa cây, vốn là mùi hương gắn liền với gỗ Palo Santo, hình thành.

Mặc dù ở Peru và Ecuador chặt cây Palo Santo là bất hợp pháp, nhưng việc thực thi luật này khá khó khăn. Do nhu cầu, những kẻ cơ hội đã sớm đốn hạ những cây thiêng này để nhanh chóng chế biến gỗ thành các que nhỏ để bán. Điều này không chỉ tàn phá các khu rừng, mà nó còn làm cho những que gỗ trở nên vô ích, bởi vì nhựa thiêng không có thời gian để kịp hình thành. Tuy hiện tại việc này đã không còn ở phương Tây, nhưng các bó que gỗ Palo Santo vẫn được người ta săn lùng ráo riết hơn bao giờ hết vì xu hướng, chứ không phải vì hiểu được tầm quan trọng của nó. Để bán được những bó sản phẩm đắt hàng này, người ta đã sản xuất ra hương Palo Santo tổng hợp, trong đó kết hợp các hóa chất để bắt chước hương thơm tự nhiên của cây. Điều này gây ra một số vấn đề nghiêm trọng cho những người đốt hương không hiểu biết, khi mà nhiều người ngay lập tức tiêu thụ sản phẩm với tốc độ chóng mặt. Đây vừa là một mối nguy hiểm nghiêm trọng vừa là dấu hiệu cho thấy việc sử dụng sai cách.

Lý do #2: Mất môi trường sống

Dù từng được cho là bị mất môi trường sống, nhưng hiện giờ gỗ Palo Santo không còn nằm trong danh sách nguy cấp. Năm 2005, Peru đã liệt kê Palo Santo vào diện nguy cấp do khai thác quá mức. Giờ thì không còn nữa. Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN) gần đây đã loại nó khỏi danh sách nguy cấp, tuyên bố rằng tình trạng bảo tồn của loài cây này là “ít lo ngại nhất”.

Điều quan trọng cần lưu ý là mặc dù bản thân cây không bị đe dọa, nhưng môi trường sống của nó – rừng khô nhiệt đới – đang bị đe dọa. Susan Leopold, giám đốc điều hành của tổ chức phi lợi nhuận United Plant Savers, nói với tờ The New York Times rằng: “những khu rừng nhiệt đới khô đã bị tàn phá. Ước tính chỉ có từ năm đến mười phần trăm các khu rừng nhiệt đới khô là còn nguyên vẹn trên khắp thế giới”. Những khu rừng khô nhiệt đới này rất thích hợp cho hoạt động của con người (ý nói: khai thác), và do đó, rừng thường bị chặt phá để dành chỗ cho các trại chăn nuôi gia súc, đồng nghĩa với cây Palo Santo thường xuyên ở trong trạng thái bị đốn hạ. Bởi vậy, tuy cây không trực tiếp gặp nguy hiểm, nhưng môi trường sống bị săn lùng của chúng có thể khiến chúng bị tổn hại trong quá trình này, một kết quả tàn khốc cho cả cây cối và những người dân bản địa sống dựa vào chúng.

Lý do #3: Sự chiếm đoạt văn hóa và sự coi thường điều thiêng liêng

Mặc dù “chiếm đoạt văn hóa” là một thuật ngữ có thể áp dụng với hầu hết mọi thứ trong thời đại ngày nay (chúng tôi là những người ủng hộ mạnh mẽ việc tôn vinh các nền văn hóa khác nhau và khuyến khích bạn nắm bắt và tìm hiểu càng nhiều càng tốt về điều đó với sự tôn trọng và đúng cách), nhưng chúng tôi phải thận trọng và cân nhắc khi bàn đến các lĩnh vực cụ thể. Với những người không phải thổ dân, việc hun đốt gỗ Palo Santo và cây xô thơm trắng (hiện đang bị đe dọa tuyệt chủng) cũng tương đương với hành vi chiếm đoạt văn hóa.

Những xu hướng như thế này phủ nhận tầm quan trọng thực tế đằng sau tập tục, khiến những người không phải là người bản địa nghĩ rằng họ có thể biến các nền văn hóa thành một loại hàng hóa vì lợi ích cá nhân của riêng họ. Điều này gây nên tác hại, không phải chỉ vì một thứ thiêng liêng đã bị biến thành hàng hóa thương mại, mà còn tạo ra sự phân biệt giữa thứ mà thực tế loài cây này đại diện với sự phân mục mà người ta dành cho nó (nhiều người thậm chí còn không biết nó là một nghi lễ bản địa thiêng liêng, và tưởng rằng trên thực tế đó là xu hướng chăm sóc sức khỏe).

Việc mua Palo Santo hoặc cây xô thơm cũng giống như định ra một cái giá cho lời cầu nguyện vậy – bạn không thể mua nước thánh từ một nhà thờ Công giáo hoặc bột chu sa từ một ngôi đền Hindu. Ngành công nghiệp chăm sóc sức khỏe đã tước bỏ các khía cạnh tôn giáo sâu sắc của những loại cây này và đóng gói chúng để thu lợi nhuận.

Việc tách bản thân ra khỏi ý nghĩa và bề sâu thực sự mà các cộng đồng đặc thù thực hành trong hàng trăm năm đã cướp đi những nền văn hóa thiêng liêng trong truyền thống đáng kính cũng như loài thảo dược không thể thiếu đối với đời sống của họ. Khi làm cạn kiệt đất đai của những loài thực vật quý giá này chỉ để phục vụ cho việc chạy theo xu hướng, chúng ta phải đặt câu hỏi: hạnh phúc đó thực sự dành cho ai? Ở phía Bắc bán cầu, các nền văn hóa khác có chịu tránh đi và nhường chỗ cho hạnh phúc của người da trắng, trong khi lại từ bỏ chính nền văn hóa của riêng họ? Rất đơn giản, những nghi thức này không phải để chiếm dụng.

Nói đến thứ gì đó mà các cộng đồng bản địa Bắc Mỹ đã sử dụng trong nhiều thế kỷ, ví dụ như cây xô thơm trắng chẳng hạn, việc chiếm đoạt nó là điều gây tổn hại vì chính những cộng đồng này đã bị cấm thực hành tín ngưỡng tôn giáo của họ trong nhiều thập kỷ bởi các cơ quan chính phủ và những người định cư da trắng, là những người cho rằng các hoạt động liên quan đến cây thảo dược của họ là xấu xa có nguồn gốc từ thuật phù thủy. Việc bất ngờ gắn mác nó là một hoạt động thời thượng và cố gắng tham gia vào việc thực hành các nghi thức vốn đã từng bị coi là bất hợp pháp đối với chính cộng đồng đã tạo ra chúng, đồng nghĩa văn hóa bản địa mở cửa cho việc lấp liếm bằng chứng, trong đó các khía cạnh “đẹp đẽ” được nhấn mạnh, còn lịch sử và hành động tàn bạo mà các cộng đồng này không có lựa chọn nào khác ngoài việc phải chịu đựng thì có thể bị bỏ qua. Đột nhiên, những gì từng bị coi là xấu xa giờ lại được coi là thần kỳ và tỉnh thức, khi mà chúng được thực hành bởi những người da trắng?

Nhu cầu sở hữu các tập quán văn hóa bắt nguồn từ chủ nghĩa thực dân và chủ nghĩa tư bản, với một niềm tin sai lầm rằng chỉ cần sở hữu các công cụ thiêng liêng là đủ để mang lại bình yên trong nội tâm, chứ chẳng cần phải thực sự thực hành việc đó. Hãy nhớ rằng: chúng ta không thể tiêu thụ theo cách của mình để đạt đến bản thể bậc cao của chúng ta được.

Chúng ta phải tự hỏi, thực tế chúng ta đang tìm kiếm lợi ích gì ở đây? Có phải chúng ta đang dính mắc vào việc đi tắt tâm linh (spiritual bypassing) bằng cách ngụy trang trong “diện mạo” của một con người thời đại mới “thức tỉnh”, hay chúng ta thực sự quan tâm đến việc thăng cấp và hoàn thiện bản thân? Hãy tìm hiểu giá trị thật sự đằng sau quan niệm cho rằng chúng ta cần những đồ vật, như các bó xông thanh tẩy, hương (nhang), tinh thể, lông vũ, để khơi dậy tâm linh tính của mình, đó là điểm khởi đầu tuyệt vời để chúng ta bắt đầu hiểu bản thân hơn. Những công cụ này chỉ nhằm khuếch đại những gì đã có trong chúng ta, nhưng chủ nghĩa tiêu thụ (consumerism) lại muốn chúng ta tin chúng là những thứ cần thiết. Tiềm năng to lớn nhất của chúng ta được nuôi dưỡng bởi chiều sâu bên trong và niềm tin chân thật nhất của chúng ta. Chúng ta có thể lập ra đủ các kiểu bàn thờ mà chúng ta muốn, nhưng nếu niềm tin không có ở đó, chúng ta cũng khó mà cảm nhận được sự chuyển biến thiêng liêng đó.

Sau cùng, theo những người trong cộng đồng, và người bản địa ở Bắc Mỹ, Palo Santo cùng với cây xô thơm trắng không nên được bán như một mặt hàng (đặc biệt là các chuỗi bán lẻ), mà bạn nên nhận chúng từ một thầy cúng để đảm bảo nó thực sự mang lợi ích thiêng liêng mà nó đang được hướng tới. Bạn không thể mua phước lành từ một vị giáo sĩ Do Thái, vì vậy, hãy áp dụng logic tương tự ở đây. Tuy có nhiều người bản địa bán cây xô thơm và các loại dược thảo khác, nhưng điều quan trọng là chúng ta phải biết sản phẩm chúng ta đang mua đến từ đâu và chúng ta đang hỗ trợ cho ai. Chủ nghĩa thực dân và chủ nghĩa tư bản coi trọng việc khai thác và hàng hóa, trong khi các nền văn hóa bản địa đề cao nền kinh tế quà tặng hay nền kinh tế dựa trên sự cho và nhận các món quà (gift economy), là một sự trao đổi tinh thần thực sự giữa mọi sinh vật.

Cách sử dụng Palo Santo theo hướng bền vững và tôn trọng

Một số thương hiệu có quy định rất nghiêm ngặt về nguồn Palo Santo của họ. Họ làm việc với các cộng đồng bản địa, thiết lập mối quan hệ và hỗ trợ các vấn đề sinh kế của cộng đồng, tuy nhiên, phần lớn các thương hiệu hoặc bỏ qua quy trình hoặc không biết tìm Palo Santo hoặc cây xô từ đâu và bằng cách nào. Nếu bạn cho rằng mình đang sử dụng Palo Santo chân chính, chúng tôi khuyến khích bạn ủng hộ những người đang thu hoạch bền vững nhất có thể và những người đang mang lại lợi ích cho cộng đồng địa phương thông qua việc làm của họ. Điều quan trọng là hãy mua sản phẩm từ các doanh nghiệp quy mô nhỏ so với các thương hiệu như Anthropologie, Sephora, Urban Outfitters hoặc Amazon, vốn đang bán sản phẩm vì yếu tố xu hướng. Ở đây, tính minh bạch chính là chìa khóa – các công ty đang làm việc tại hiện trường, trong đó nông dân và những người tham gia vào hoạt động hỗ tương có qua có lại thực sự là những người duy nhất chúng ta nên ủng hộ, nếu chúng ta cần phải sử dụng nó. Chúng tôi hiểu đây có thể là một nguồn thu nhập sinh lợi cho nhiều cộng đồng nhỏ ở Nam Mỹ, vì vậy, hãy đảm bảo bạn đang thực sự hỗ trợ họ chứ không phải ủng hộ người trung gian hoặc nhà phân phối.

Theo nguyên tắc chung, đây là một số loại thảo mộc và thực vật rất thiêng liêng đối với cộng đồng bản địa và không nên được sử dụng vào việc xông thanh tẩy:

Gỗ trắc xanh (Palo Santo)

Xô thơm trắng (White Sage)

Thánh cỏ (Sweetgrass)

Cây tuyết tùng (Cedar)

Thuốc lá (Tobacco)

_____

Giải Pháp Thay Thế

Bên dưới đây là một số lựa chọn thay thế bạn có thể áp dụng để làm sạch không gian, đuổi côn trùng hoặc để tạo bầu không khí bình yên. Nếu cảm thấy cần hun đốt các loại thảo mộc, trước tiên bạn hãy tự hỏi xem có lựa chọn thay thế nào mình có thể sử dụng mà không vi phạm các nghi thức của người bản địa hoặc gây hại cho trái đất hay không. Tốt nhất là hãy tìm nguồn thảo mộc được trồng tại địa phương hoặc tự trồng!

Tự trồng cây sẽ đảm bảo bạn tiêu thụ trong một ranh giới mà bạn đã đặt ra và không có cộng đồng hoặc động vật hoang dã nào bị tổn thương trong quá trình này. Việc tự trồng các loại thảo mộc có rất nhiều lợi ích, và có yếu tố trị liệu lớn lao. Nó tái kết nối bạn với trái đất và thiên nhiên, mùi hương tỏa ra (trong phương pháp tắm rừng) sẽ tác động tích cực đến tâm trí bạn, mang lại cho bạn sự lợi ích còn lớn hơn cả việc xông thanh tẩy hoặc hun đốt cây cối của rừng. Nuôi dưỡng và trồng cây là một hình thức tự chăm sóc, giúp bạn cân bằng, làm bạn thấy vững vàng và cho bạn một mục đích, lợi ích đạt được cũng tương tự như khi đốt một bó xô. Việc trồng các loại thảo mộc cũng rất dễ dàng và có thể thực hiện trong không gian giới hạn, chẳng hạn như trong một căn hộ, với nguồn lực hạn chế.

Các loại thảo mộc thay thế:	Các cách kết nối đất tự nhiên:	Để làm sạch không gian:
Cây bách xù (Juniper)	Ôm một cái cây	Muối
Cỏ roi ngựa (Vervain)	Tắm rừng (forest bathe) và hít thở bầu không khí của rừng	Hương (nhang)
Ngải cứu (Mugwort)	Kết nối đất/đi bộ chân trần trên mặt đất	Nến
Cây thông (Pine)	Thiền sâu	Các máy khuếch tán
European Sage	Tập thở	Tinh dầu
Hương thảo (Rosemary)	Áp dụng liệu pháp tắm âm thanh chữa lành (sound bath)	Xịt phòng
Oải hương (Lavender)

Các bài học chính

• Xông thanh tẩy là hành vi chiếm đoạt văn hóa và thiếu tôn trọng đối với cộng đồng bản địa. Cố gắng tránh lạm dụng các tập tục này nếu bạn không phải là người bản địa, và đừng tham gia chỉ vì xu hướng, nhất là khi bạn chưa tự tìm hiểu trước về bối cảnh văn hóa và tôn giáo đã có từ lâu đời.
• Cây xô thơm trắng đang bị đe dọa. Bản thân gỗ Palo Santo không còn nằm trong danh sách nguy cấp, tuy nhiên, môi trường sống của nó, những khu rừng khô nhiệt đới, đang bị chặt phá để chăn thả gia súc, có nghĩa là cây cối có thể bị ảnh hưởng
• Nếu bạn cảm thấy mình cần phải thực hành nghi thức hoặc thực hành tâm linh, hãy tìm hiểu các phương tiện thay thế khác, ví dụ như những ý được liệt kê ở trên – thiền, ôm cây, tắm rừng, tập thở, tiếp đất, chữa lành bằng âm thanh có tần số rung động, sử dụng muối, nến hoặc các loại thảo mộc khác như hoa oải hương hoặc cây thông, v.v…
• Nếu bạn muốn mua Palo Santo, hãy mua nó từ những thương hiệu bền vững và có đạo đức như một vài thương hiệu chúng tôi đã nêu ở trên. Hãy đảm bảo nghi thức mà bạn thực hiện ít nhất sẽ mang lại lợi ích cho những người nông dân và người thu hoạch, là những người đã góp sức giúp bạn có được nó, và hãy chắc rằng bạn nhận được lợi ích thực sự (là tinh dầu trị liệu) từ que gỗ.

Theo Forage and Sustain